Jan Troell uchodzi za ideał autora filmowego, ponieważ nie tylko pisze scenariusze do swoich filmów, ale także jest ich operatorem i montażystą.
Urodził się w 1931 roku w Malmö; szwedzki reżyser filmowy, scenarzysta i operator. Z zawodu nauczyciel, przez dziewięć lat pracował w szkole w Malmö, jednocześnie realizując filmy amatorskie. Karierę filmową rozpoczął od realizacji dla telewizji filmów oświatowych i krótkometrażówek dla dzieci, a także od zdjęć do filmów Bo Widerberga „Chłopiec z latawcem” (był jego współrealizatorem) oraz „Wózek dziecięcy”.
Debiutował w 1966 roku filmem „Oto twoje życie”, wysoko ocenioną przez krytykę adaptacją powieściowego cyklu Eyvinda Johnsona „Powieść o Olofie”, w której udało mu się z ujmującą prostotą i poetycką świeżością ukazać dojrzewanie uczuciowe, społeczne i polityczne chłopca z północy kraju w okresie I wojny światowej. Na powieści „Wyspa tonie” Clasa Engströma i swoich doświadczeniach nauczycielskich oparł film „Wyliczanka” (1966), za który otrzymał Złotego Niedźwiedzia na festiwalu w Berlinie Zachodnim. Imponującą miarą jego twórczego temperamentu – poety-wizjonera i epika-realisty – była dwuczęściowa saga filmowa pt. „Emigranci” (1971) i „Osadnicy” (1972), zrealizowana na podstawie trylogii Vilhelma Moberga.
Uznany po tym osiągnięciu za kontynuatora najlepszych tradycji epickich kina szwedzkiego, nakręcił w latach 70. ubiegłego wieku dwa filmy w USA – „Narzeczona Zandy’ego” i „Huragan” (remake filmu Johna Forda) – które jednak nie spełniły oczekiwań z powodu zmienionych warunków produkcyjnych. Niepowodzeniem okazał się także nakręcony w Szwecji „Bang!” (1977), hermetyczny film o eksperymentalnych ambicjach, odrzucony przez publiczność. Troell zrealizował również „Napowietrzną podróż inżyniera Andrée” (1982), historię tragicznej wyprawy balonem na biegun północny Salomona Augusta Andrée (z Knutem Frænkelem i Nilsem Strindbergiem) w 1897 roku. Piętnaście lat później nakręcił ikonograficzny aneks do tego filmu pt. „Zmrożone marzenie”.
Pełną niepokoju krytykę szwedzkiego społeczeństwa – opartą na filozoficznym komentarzu amerykańskiego psychoanalityka Rollo Maya – rozwinął w „Baśniowej krainie” (1986), trzygodzinnym dokumencie o współczesnej Szwecji, który dedykował swojej wówczas pięcioletniej córeczce. „Il Capitano” (Srebrny Niedźwiedź na festiwalu w Berlinie Zachodnim, 1991) natomiast był opartą na autentycznej historii próbą analizy zachowań psychopatycznego mordercy. Nakręcił także filmową biografię, osnutą wokół ostatniego, kontrowersyjnego rozdziału życia norweskiego noblisty pt. „Hamsun” (1996).
Kolejne opowieści filmowe poświęcił autentycznym postaciom kobiecym. Film „Biały jak śnieg” (2001) oparty jest na tragicznym losie pierwszej szwedzkiej pilotki, Elsy Andersson. Z kolei „Uwiecznione chwile Marii Larsson” (2007) to historia fotograficznej pasji prostej kobiety z początku XX wieku, wysnuta z rodzinnej relacji Agnety Ulfsäter-Troell, żony reżysera. Jego ostatni film „Sąd nad zmarłym” (2012) jest poświęcony heroicznej postaci Torgny Segerstedta, szwedzkiego intelektualisty i dziennikarza, który sprzeciwiając się ugodowej polityce szwedzkiego rządu, prowadził po dojściu do władzy Hitlera i w okresie wojny samotną i bezkompromisową walkę piórem z niemieckim nazizmem.
Prof. Tadeusz Szczepański, kurator retrospektywy Jana Troella
Retrospektywie towarzyszy promocja poświęconej reżyserowi książki prof. Szczepańskiego zatytułowanej „Jan Troell”, która ukazała się w wydawnictwie Ha!art.
FILMOGRAFIA
2012 Sąd o umarłym | Dom over död man | The Last Sentence
2012 Kalla ingenting försent (krótki | short)
2010 Med mitt mått mätt – en ökenvandring (krótki | short)
2008 Uwiecznione chwile Marii Larsson | Maria Larssons eviga ögonblick | Maria Larsson’s Everlasting Moment
2008 Podglądacz | Peeping Tom (krótki | short)
2007 Barwny dźwięk | Färklang | Tune
2006 Snigeln | The Snail (krótki | short)
2005 Love 60+ (krótki | short)
2004 Żółty znak (z: Wizje Europy) | Yellow Tag (from: Visions of Europe) (krótki | short)
2001 Refleksja 2001 | Reflexion 2001 (krótki | short)
2003 Obecność | Närvarande | Presence
2001 Biały jak śnieg | Så vit som en snö | As White as in Snow
2000 92,8 MHz – sen w południe | 92,8 MHz – drömmar i söder (krótki | short)
1997 Zmrożone marzenie | En frusen dröm | Their Frozen Dream
1996 Hamsun
1994 Taniec | Dansen | Dancing (krótki | short)
1991 Il Capitano
1988 Baśniowa kraina | Sagolandet | Land of Dreams
1982 Napowietrzna podróż inżyniera Andrée | Ingenjör Andrées luftfärd | The Flight of the Eagle
1979 Huragan | Hurricane
1977 Bang!
1974 Narzeczona Zandy’ego | Zandy’s Bride
1972 Osadnicy | Nybyggarna | The New Land
1971 Emigranci | Utvandrarna | The Emigrants
1968 Wyliczanka | Ole dole doff | Who Saw Him Die?
1966 Oto twoje życie | Här har du ditt liv | Here’s Your Life
1965 Przystanek na bagniskach (z: 4 x 4) | Uppehåll i myrlandet (4 x 4) | A Stopover in the Marshland (from: 4 x 4) (krótki | short)
1965 Portret Asy | Porträtt av Åsa (krótki | short)
1964 Stary młyn | Den gamla kvarnen (krótki | short)
1963 Johan Ekberg (krótki | short)
1962 Statek | Båten (krótki | short)
1961 Letni pociąg | Sommartåg (krótki | short)
1960 Miasto | Stad (krótki | short)
Baśniowa kraina
reż. Jan Troell | SE | 1988 | 185 min więcej...
Hamsun
reż. Jan Troell | DE, NO, DE, DK | 1996 | 159 min więcej...
Il Capitano
reż. Jan Troell | SE, FI, DE | 1991 | 110 min więcej...
Oto twoje życie
reż. Jan Troell | SE | 1966 | 169 min więcej...
ZNAJDŹ NAS